Thú chơi cây sanh hay sự quái dị trong thẩm mỹ của giới trọc phú Việt?
Cái quái dị của mấy cây sanh khủng là chuyện nhỏ, nhưng sự méo mó bệnh hoạn của thị hiếu đương thời là đáng ngại. Việc các đại gia mới giàu có thẩm mỹ nông cạn không thể trách, nhưng việc bao nhiêu người đua nhau bỏ tiền tỷ để mua một món đồ chơi vô bổ như vậy là một chỉ số rõ ràng của khủng hoảng kinh tế. Nó chứng tỏ sự bế tắc trong môi trường đầu tư, khiến cho người có tiền không biết bỏ tiền vào đâu cho có ý nghĩa.
Bài viết của KTS Phó Đức Tùng, Soi.com.vn, 2012.
Thay vì đồng lúa, ngày nay khắp vùng Hải Hậu đều xanh ngắt một màu cây sanh. Làng mạc nhà cửa, đâu đâu cũng âm u những rễ. Mấy năm gần đây, Hải Hậu phất lên nhờ cây sanh. Mỗi năm, Hải Hậu xuất hàng triệu cây sanh đi khắp cả nước. Đa số là cây phôi, nhưng cũng rất nhiều cây thế hoàn thiện. Ngút ngàn tầm mắt, đất trũng được đào rồi quật lên thành luống trồng sanh, xen lẫn những kênh, mương nước.
Cánh đồng bỏ lúa trồng sanh ở Hải Hậu. Ảnh của vov5.
Các xã đều trồng sanh, nhà nhà trồng sanh, ai cũng làm cây thế. Hàng ngàn ha trồng sanh, hàng trăm ngàn người làm cây thế. Các đại gia Hải Hậu đều là đại gia cây. Kể cả chủ xưởng muối cũng đồng thời là chân cứng trong hội cây cảnh nghệ thuật. Hội cây cảnh họp ở ủy ban nhân dân huyện, ô tô đỗ chật bãi, rượu thịt linh đình. Hội này là đầu não kinh tế của huyện, ai ai cũng đều là tỷ phú, triệu phú, với những cây bán ít ra cũng vài trăm triệu. Từ thường dân tới quan phụ mẫu, ai ai cũng có cây thế, sập gụ, tràng kỷ, đồng hồ côn, vài món đồ cổ, vài con chim hót. Câu chuyện nếu không phải người này vừa bán cây 3 tỷ cũng là dáng cây kia độc nhất vô nhị. Thoáng qua thì là cả một miền thanh tú, cực lạc, vừa trù phú, giàu có, vừa ăn chơi sành điệu. Tuy nhiên, khi vào xem kỹ lại thấy nơm nớp lo âu.
Nông dân trong vườn sanh. Ảnh: Thanh Niên.
Ngày xưa, các cụ nhà ta chơi cây thế cũng giống như người Tàu, người Nhật. Một nhóm người có cái chí muốn thu nhỏ vũ trụ trong một khoảnh sân nên làm thành cây bonsai. Cái quý của cây bonsai là phải thật già mà vẫn thật bé. Không những cây phải toát lên được thần thái tự nhiên của cây cổ thụ ngoài đời mà thực sự phải có tỷ lệ của một cây cổ thụ thu nhỏ từ thân, rễ đến hoa, lá. Người Nhật làm bonsai còn thật hơn ngoài đời thật, tự nhiên hơn cả tự nhiên, thể hiện một sự hoàn hảo mỹ mãn, từ tổng thể tới từng chi tiết. Để làm được việc đó, người ta phải nghiên cứu hết sức tỷ mỷ hình thái của từng loài cây tự nhiên khi đến tuổi cổ thụ. Mỗi loài cây tự nhiên có một hình thái cổ thụ riêng, từ đặc điểm bộ rễ cho tới thân, lá, dáng cây. Không thể lấy cây sanh giả làm cây tùng cổ thụ. Mà rồi thì ngoài kỹ thuật ra, cũng phải cần hàng trăm năm, truyền từ đời này sang đời khác mới có được những cây bonsai quý giá. Những cây này thường ở đền chùa, tồn tại lâu dài như bản thân những di tích này, hoặc những gia đình danh gia vọng tộc lâu đời.
Kỹ hơn nữa, phải quan sát kỹ loài cây cổ thụ đó ở những địa hình, địa mạo, khí hậu, ánh sáng rất khác nhau sẽ có những đặc điểm thế nào. Muốn thể hiện đúng bản chất của một cái cây thì phải đặt nó vào trong bối cảnh đặc trưng của nó, chẳng hạn cây cổ thụ trên đỉnh núi đá vôi, cây cổ thụ bên đầm nước lớn, cây rừng trong cảnh thủy hạn v.v… Khi đó, cái cây phải ở đúng vị trí, tỷ lệ để toát lên được bản chất của cảnh quan một vùng. Thực ra đạt được đến độ đó thì mới gọi là thu nhỏ thiên nhiên.
Goshin (“người bảo vệ cho tinh thần”) là một bonsai nổi tiếng do John Y. Naka sáng tác.
Nhóm chơi thứ hai muốn qua cây mà bày tỏ cái chí khí hoặc bản tính của mình. Vì vậy mới có khái niệm cây thế, với những thế như quân tử, mẫu tử, huynh đệ, tung hoành, bạt phong hồi đầu v.v. Những cây này không cần giống cây tự nhiên lắm, nhưng cần thể hiện ý tưởng một cách rõ ràng. Bởi lấy cây để bày tỏ quan điểm nên mỗi người sẽ chỉ chơi một loại cây, một loại dáng, thể hiện tình cảm, chí khí của mình. Nhìn vào cây, biết chủ nhà là người thế nào. Các loài được dùng làm cây thế do đó rất đa dạng, tuy nhiên, nhiều nhất là những loài ngoài đời vốn được tôn sùng là thanh cao, bền vững như mai, trúc, tùng, bách v.v… Khi ở dạng cây bonsai, tuy cây nhỏ nhưng tinh thần vẫn giữ được như cây tự nhiên, giống như chí khí con người có thể hòa đồng vũ trụ. Ngược lại, những tham vọng trần tục như sanh, đa, đề, lộc, sung tuy cũng được coi trọng nhưng thường ở dạng cây cổ thụ tự nhiên chứ ít khi làm thành cây thế, bởi lẽ những thứ này cần có lượng mới thành chất. Đa, đề, sung, lộc v.v… đều quý ở to, nhiều chứ ít, nhỏ thì có giá trị gì.
Ngày nay, các đại gia Việt Nam chơi cây cốt ở cái “khủng”, có nghĩa là càng to, càng kỳ hình dị dạng, quái thai quái gở càng tốt. Thay vì bỏ công thu nhỏ tự nhiên trong hàng trăm năm, người ta khai thác luôn cây cổ thụ trăm năm, chặt ngang lưng rồi đặt lên chậu, chơi bộ rễ khủng. Ai không đủ tiền mua bộ gốc khủng thật thì làm bộ gốc giả bằng cách bó một nắm cây nhỏ thành một bó lớn.
Trong các loài, có lẽ cây sanh thuộc loại thích hợp nhất cho nhu cầu điêu chát này. Cây này như những con ma, chặt đầu này mọc ra muôn vàn đầu khác, bó lại là dính liền, gặp gì quấn nấy, kỳ hình dị dạng, không cách gì chết được. Cây cổ thụ trăm năm, chặt trụi cả rễ, phát đứt ngang thân vẫn sống nhăn răng, đâm cành mọc lá tua tủa. Rễ sanh mọc túa ra khắp nơi, thoắt cái đã to như cổ tay, bắp chân. Vì vậy, cây sanh được ưa thích hàng đầu trong các loài cây làm cây thế, bonsai ở Việt Nam.
Một cây sanh quái. Ảnh từ trang Cây cảnh Bình Định.
KTS PHÓ ĐỨC TÙNG.( còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét